25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1942 - Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου

Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942 εκατόν πενήντα αντάρτες του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, εξήντα αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Εντυ Μάγιερς και υπαρχηγό τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, πραγματοποίησαν την πιο σημαντική ως τα τότε, στη χώρα, πολεμική ενέργεια κατά του άξονα, ανατινάζοντας τη Γέφυρα του Γοργοποτάμου. Οι Εγγλέζοι που είχαν την πρωτοβουλία για την οργάνωση και εκτέλεση της επιχείρησης ισχυρίζονται ότι αποσκοπούσε να δυσχεράνει τον εφοδιασμό του Ρόμελ διά θαλάσσης από τη Νότια Ευρώπη. "Ηταν πολύ σημαντικό - γράφει ο Ε. Μάγιερς - να παρεμποδίσουμε με κάθε τρόπο τις προσπάθειες του εχθρού να ενισχύσει τις βάσεις του κατά μήκος της βορειοαφρικανικής ακτής, φέρνοντας προμήθειες διά θαλάσσης από τη Νότια Ευρώπη" (Ε. Μάγιερς: "Η Ελληνική Περιπλοκή", εκδόσεις Εξάντας, σελ. 15). Αλλά και οι Γερμανοί, σε απόρρητη επίσημη έκθεσή τους, που συνέταξαν στις 9/4/1943 επιτελείς του ειδικού γραφείου Αϊνς Τσε της Θεσσαλονίκης, αναφέρονται στα σαμποτάζ των ανταρτών, καθώς και στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου θεωρώντας ότι επρόκειτο για ενέργειες "με σκοπό να παρεμποδίσουν την ομαλή λειτουργία της επιμελητείας και τις ενισχύσεις προς το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα στη Βόρεια Αφρική από τις στρατοπεδευμένες στην Ελλάδα γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις" (Β. Μαθιόπουλου: "Η Ελληνική Αντίσταση και οι σύμμαχοι", εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 149).

Ανεξαρτήτως πάντως της σημασίας που είχε η επιχείρηση στις πολεμικές αναμετρήσεις εκτός Ελλάδος, είναι γεγονός ότι η αξία της υπήρξε σπουδαία στον αγώνα του ελληνικού λαού κατά της τριπλής (Γερμανικής, Ιταλικής και Βουλγαρικής) κατοχής, διότι αναπτέρωσε το ηθικό του λαού, εξύψωσε το γόητρο των αντιστασιακών οργανώσεων και συνέβαλε στη μαζικοποίησή τους.

Η οργάνωση της επιχείρησης

Οπως προαναφέραμε, την πρωτοβουλία για την οργάνωση και εκτέλεση της επιχείρησης την είχαν οι Εγγλέζοι. Συγκεκριμένα, την 1η Οκτωβρίου του 1942 οχτώ Βρετανοί καταδρομείς έπεσαν με αλεξίπτωτα στην Γκιώνα. Σ' αυτούς θα προστεθούν κι άλλοι τέσσερις, που θα πέσουν στην περιοχή του Καρπενησίου στα τέλη του ιδίου μήνα. Η αποστολή της ομάδας αυτής των δώδεκα Βρετανών - στην οποία ηγούνταν οι Ε. Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ - είχε την κωδική ονομασία "HARLING" και ήταν να ανατινάξουν μία από τις τρεις γέφυρες: ή της Παπαδιάς ή του Ασωπού ή του Γοργοποτάμου. Υπήρχε όμως κι ένας δεύτερος, πιο μακροπρόθεσμος, πιο στρατηγικός και ασφαλώς πιο ουσιαστικός στόχος αυτών των ανθρώπων, μια άλλη αποστολή ιδιαίτερα βαρύνουσα και σημαντική. Επρεπε να εδραιώσουν τη βρετανική παρουσία στην Ελλάδα και να θέσουν κάτω από τον αγγλικό έλεγχο το ελληνικό αντάρτικο και ευρύτερα το αντιστασιακό κίνημα. Για να πετύχουν σ' αυτή τους την επιδίωξη, έπρεπε από κάπου να ξεκινήσουν ως βάση. Και δε χρειάστηκε πολύ για να το βρουν. Ηταν ο στρατηγός Ν. Ζέρβας και η αντάρτικη ομάδα που είχε καταφέρει να συγκροτήσει. Με τον Ζέρβα επιχείρησαν από την πρώτη στιγμή που πάτησαν χώμα ελληνικό να έρθουν σε επαφή κι απ' αυτό ξεκίνησαν την οργάνωση της επιχείρησης για την ανατίναξη της γέφυρας. Με τον ΕΛΑΣ και τον αρχηγό του, τον Αρη Βελουχιώτη, οι Εγγλέζοι θα αναγκαστούν να συνεργαστούν όταν θα διαπιστώσουν ότι ο Ζέρβας δε διαθέτει τις δυνάμεις που χρειάζονται για την πραγματοποίηση της ανατίναξης.

Στις 12 Νοεμβρίου ένα τμήμα 60 ανδρών του Ζέρβα και ο Αγγλος ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ θα ξεκινήσει από το Αργύρι για την Γκιώνα. Στις 13 ο Ζέρβας θα στείλει γραπτό μήνυμα στον Αρη Βελουχιώτη, που βρισκόταν στη Φραγκίστα, να συναντηθούν την επομένη στη Βίνιανη.

"Κύριε ταγματάρχα - έγραφε ο αρχηγός του ΕΔΕΣ - αύριο το πρωί θα σας περιμένω εις τη Βίνιανην. Είναι ανάγκη επιτακτική και κατεπείγουσα να σας συναντήσω. Με συνοδεύει σύμμαχος ταγματάρχης και πρέπει οι δυο μας να συνεννοηθώμεν μαζί του επί ενός ζητήματος εθνικώς σπουδαιοτάτου".

Και ο Αρης αμέσως απάντησε:

"Στρατηγέ μου, αύριον λίαν πρωί θα ευρίσκομαι εις Βίνιανην" (Βλέπε: Δ. Δημητρίου - Νικηφόρος: "Τα φοβερά ντοκουμέντα - Γοργοπόταμος", εκδόσεις Φυτράκη σελ. 100, Σ. Γρηγοριάδης: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", τόμος 1ος, σελ. 207).

Για τη συνάντηση στη Βίνιανη έχουν γραφτεί διάφορα κι από τον Ζέρβα και από τον Γουντχάουζ, που παραποιούν βάναυσα την ιστορική αλήθεια. Για λόγους συντομίας θα αποφύγουμε να σταθούμε σ' αυτή την πλευρά των παραποιήσεων. Σημειώνουμε όμως ότι εκεί, στη Βίνιανη δηλαδή, ο Αρης, χωρίς περιστροφές, ενέταξε τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση.

Η ανατίναξη της Γέφυρας

Το σχέδιο της ανατίναξης της γέφυρας ήταν των Εγγλέζων και συγκεκριμένα του Ε. Μάγιερς, που ήταν ειδικός σ' αυτού του είδους τα σαμποτάζ. Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας - ούτως ώστε να είναι δυνατή η υπονόμευσή και ανατίναξή της - συζητήθηκε ανάμεσα στον Αρη, το Ζέρβα και τους Βρετανούς και στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη "Διαταγή Επιχείρησης", που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο) λίγες ώρες πριν αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τη γέφυρα.

Σύμφωνα με αυτή τη διαταγή - όπως τη συγκράτησε και την παραθέτει ο Νικηφόρος στο έργο "Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης", (τόμος Β, σελ. 19-20) - προβλέπονταν τα εξής:

Το νότιο βάθρο της γέφυρας με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση ανέλαβε να καταλάβει τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ, με αρχηγό τον Κωστούλα. Τους ΕΛΑΣίτες θα ακολουθούσε ο υπασπιστής του Ζέρβα Μ. Μυριδάκης με 8-10 ΕΔΕΣίτες για να εξουδετερώσει κάποια τυχούσα αντίσταση του εχθρού, που δεν είχε επισημανθεί, και στη συνέχεια να κόψει το δρόμο υποχώρησης των Ιταλών. Το βόρειο βάθρο της γέφυρας, που φυλασσόταν από 30 Ιταλούς και είχε εγκαταστημένα δύο δίκαννα αντιαεροπορικά ικανά να χρησιμοποιηθούν και κατά επιγείων στόχων, ανέλαβε τμήμα 30 ανταρτών του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.

Την υπονόμευση και ανατίναξη της γέφυρας ανέλαβαν οι ειδικευμένοι Βρετανοί σαμποτέρς, στους οποίους δόθηκε βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης δυο ομάδες του ΕΛΑΣ με 15 άνδρες η κάθε μία και έναν Βρετανό σαμποτέρ ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο. Αρχηγός της μίας ομάδας τέθηκε ο Διαμαντής (Γ. Αλεξάνδρου) και της άλλης ο Ηρακλής (Κώστας Σκαρμούτσος). Μια ακόμη ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών, με αρχηγό τον Χρυσιώτη, ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού στην περίπτωση που έκαναν την εμφάνισή τους από κει εχθρικές ενισχύσεις.

Τέλος γενική εφεδρεία ορίστηκε ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ με αρχηγό το Δ. Δημητρίου - Νικηφόρο. Χρόνος έναρξης της επιχείρησης καθορίστηκε η 11η βραδινή και η γενική αρχηγία ανατέθηκε στον Ν. Ζέρβα.

Ολη η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία και ολοκληρώθηκε στις 2. 21 της 26ης Νοεμβρίου. Για να γίνει όμως αυτό κατορθωτό, ρίχτηκε στη μάχη και η εφεδρική δύναμη του Νικηφόρου, αφού οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ που είχαν αναλάβει το βόρειο βάθρο της γέφυρας τρόμαξαν μπρος στα ιταλικά πυρά και υποχώρησαν. "Οι αντάρτες, που δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιας μορφής επιχείρηση - θα γράψει αργότερα ο Ε. Μάγιερς - δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν το έντονο πυρ και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν σ' ένα άλλο σημείο κάλυψης" ("Η ελληνική περιπλοκή", σελ. 76-77).

Δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας οι Ιταλοί θα γράψουν τον επίλογό της, προχωρώντας στην άνανδρη μέθοδο των αντιποίνων για εκφοβισμό του λαού. Θα παραλάβουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες, από τους οποίους τους 7 θα τους εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα. Τους υπόλοιπους θα τους εκτελέσουν στα Καστέλλια της Παρνασσίδας, απ' όπου και κατάγονταν, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.

Η συμβολή του ΕΛΑΣ και οι μικρότητες των αντιπάλων του

Οπως προαναφέραμε, στόχος των Εγγλέζων δεν ήταν μόνο το σαμποτάζ, αλλά και η εδραίωσή τους στην Ελλάδα, ώστε να καταφέρουν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το αντιστασιακό κίνημα. Ετσι από την πρώτη στιγμή που πάτησαν το πόδι τους σε ελληνικό έδαφος επιχείρησαν την υπονόμευση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ για να καταφέρουν την αποδυνάμωσή του, ενισχύοντας ταυτόχρονα με όλους τους τρόπους τον ΕΔΕΣ. Στα πλαίσια αυτής τους της προσπάθειας εντάσσεται και η επιχείρηση αποσιώπησης της συμβολής του ΕΛΑΣ στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι το BBC, ενώ ανακοίνωσε την επιτυχία της ανατίναξης της γέφυρας αποσιώπησε εντελώς τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση. Για το BBC τη γέφυρα την ανατίναξαν οι αντάρτες του ΕΔΕΣ και οι Αγγλοι σαμποτέρς!!!

Η γραμμή αυτή παραποίησης της ιστορικής αλήθειας ακολουθήθηκε και αργότερα και πέρασε στα γραπτά των αντιπάλων του ΕΑΜικού κινήματος, με αποτέλεσμα ο αρχηγός του ΕΛΑΣ να εμφανίζεται τάχα απρόθυμος να λάβει με τις δυνάμεις του μέρος στην επιχείρηση, γιατί είχε δήθεν εντολές από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ να την αποτρέψει. Οταν βέβαια κάπως υποχώρησαν οι πολιτικές σκοπιμότητες ο Κρις Γουντχάουζ - χωρίς να παραιτείται από την προσπάθεια υποβάθμισης του ρόλου του ΕΛΑΣ - κατάφερε να ψελλίσει ότι ο Γοργοπόταμος ήταν μια επιχείρηση "που ίσως δε θα γινόταν, αν δεν ήταν ο Ζέρβας και δε θα σημείωνε επιτυχία, αν δεν ήταν ο Αρης Βελουχιώτης" (Κ. Γουντχάουζ: "Το μήλο της Εριδος", εκδόσεις Εξάντας, σελ. 217). Την αλήθεια για τη συμβολή του ΕΛΑΣ, αν και όχι ολόκληρη, είχε παραδεχτεί και ο Ζέρβας με γράμμα του προς τον Αρη, στις 22 Απρίλη:

"Αγαπητέ μου Αρη - έγραφε τότε ο Ζέρβας - είναι, ας μου επιτραπή η έκφρασις, ψευδέστατον το λεγόμενον ότι κατά την επιστροφήν μου προσεπάθησα να δημιουργήσω ψευδή εντύπωση ότι η ανατίναξις εγένετο με τας ειδικάς μου δυνάμεις και μόνον. Παντού έπλεξα το εγκώμιό σας, όπως και των ανδρών σας και παντού εζητωκραύγασα υπέρ του Αρη και υπέρ του ΕΑΜ.

Εις τας Αθήνας μια μόνον εφημερίς εκδίδεται υπευθύνως από ημάς. Και εις την εφημερίδα αυτήν, όχι μόνον δεν παρεσιωπήσαμεν την ιδικήν σας συμμετοχήν και συμβολήν εις τον Γοργοπόταμον, αλλά τουναντίον εξήραμεν την συμβολήν ταύτην και αποδώσαμε το αποτέλεσμα εις την αδελφικήν σύμπραξιν των ανδρών των δύο οργανώσεών μας και κυρίως εις υμάς προσωπικώς. Εις τους εκατόν περίπου, νομίζω, ιδικούς σας άνδρας, είχαμε εξήντα πέντε ιδικούς μας" (Δ. Δημητρίου - Νικηφόρος: "Τα φοβερά ντοκουμέντα - Γοργοπόταμος", σελ. 205-206 και Φ. Γρηγοριάδης: "Το αντάρτικο - ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ, 5/42", εκδόσεις Καμαρινόπουλος, τόμος 1ος, σελ. 115).

Ο Γοργοπόταμος συνεχίζει και σήμερα φωτεινό σύμβολο σαν μια μεγάλη ηρωική στιγμή της πάλης του λαού μας στην Εθνική Αντίσταση, σύμβολο και για τις μελλούμενες γενιές.

Γ. Π.