Νίκος Μπελογιάννης: Ξεκλείδωσε την Ιστορία με ένα χαμόγελο κι ένα γαρούφαλλο

TOY ΠΕΡΙΚΛΗ ΚΑΠΕΤΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

δημοσιογράφου - ιστορικού ερευνητή

Το περασμένο Σάββατο ήταν η θλιβερή επέτειος (61 χρόνια έχουν περάσει) της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του,Δημήτρη Μπάτση, Νίκου Καλούμενου και Ηλία Αργυριάδη. Το ΧΩΝΙ θυμάται και... σας θυμίζει!

Ξημερώματα της 30ης Μαρτίου 1952, στις 4.12 το πρωί, ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του Δημήτρης Μπάτσης, Νίκος Καλούμενος και Ηλίας Αργυριαδης, έπεσαν νεκροί από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος ΕΣΑ, πίσω από το νοσοκομείο «Σωτηρία» κοντά στηλεωφόρο Μεσογείων -στο συνήθη τόπο εκτελέσεων-, στο Γουδί. Λίγο πριν, όταν τα αυτοκίνητα του εκτελεστικού αποσπάσματος έφτασαν στον τόπο της εκτέλεσης οι φυματικοί της «Σωτηρίας» σκαρφάλωσαν στα παράθυρα και άρχισαν να φωνάζουν, μέσα στη νύχτα επίμονα: «Οχι άλλο αίμα δολοφόνοι».

Αργότερα, σαν ξημέρωσε, οι πρώτοι βιαστικοί διαβάτες, είδαν να φεύγει από τη «Σωτηρία» ένα ανοιχτό αυτοκίνητο της δημαρχίας με κατεύθυνση προς το Γ' Νεκροταφείο, αφήνοντας πίσω του πάνω στη βρεγμένη άσφαλτο, μια λεπτή κόκκινη γραμμή από το αίμα των εκτελεσμένων.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ
Ο Ν. Μπελογιάννης, αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, έφτασε παράνομα στην Αθήνα δέκα περίπου μήνες μετά τη λήξη του εμφυλίου (Αύγουστος 1949), στις αρχές Ιούνη του 1950. Αποστολή του ήταν η ανασυγκρότηση των κομματικών οργανώσεων που είχαν σχεδόν διαλυθεί μετά τη σύλληψη, από την Ασφάλεια, του ανώτερου στελέχους του ΚΚΕ, Στέργιου Αναστασιάδη και την εξάρθρωση του μεγαλύτερου μέρους του παράνομου μηχανισμού, σε Αθήνα και Πειραιά. Παράλληλα ο Ν. Μπελογιάννης κινήθηκε για τη δημιουργία νόμιμου πολιτικού κόμματος, για να στεγάσει τις εκατοντάδες χιλιάδες αγωνιστών, όπως και έγινε το 1951 με την ΕΔΑ. Για το σκοπό αυτό είχε αρκετές συναντήσεις με παλιούς πολιτικούς (1) του δημοκρατικού αστικού χώρου. Τους λίγους μήνες που μεσολάβησαν μέχρι τη σύλληψή του, ο Ν. Μπελογιάννης πάλεψε μέσα σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες ώστε να εκπληρώσει την αποστολή που του είχε ανατεθεί.

«Ξεκαθαρίζω και ανασυγκροτώ αυτό που υπάρχει -έγραφε σ' ένα από τα πρώτα τηλεγραφήματα που έστειλε στην ηγεσία του ΚΚΕ στο εξωτερικό- και προσπαθώ να χτίσω άλλο παράλληλα. Δυνατότητες πολλές, προοπτική μου αισιόδοξη» (2).
Η αισιοδοξία του Μπελογιάννη απέρρεε, όμως, περισσότερο από τη δική στάση απέναντι στη ζωή, παρά από την ρεαλιστική αποτίμηση της πραγματικότητας. Οι συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στην Ελλάδα μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου χαρακτηρίζονταν από εκτελέσεις, φυλακίσεις και διώξεις σε βάρος των μελών και οπαδών του ΚΚΕ και της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. Μετά τη σύλληψη του Αναστασιάδη, την ευθύνη του παράνομου μηχανισμού (για την ακρίβεια, ότι είχε απομείνει από αυτόν) ανέλαβε ο Νίκος Πλουμπίδης (Μπάρμπας) μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.

Η ΣΥΛΛΗΨΗ
Η σύλληψη του Ν. Μπελογιάννη πραγματοποιήθηκε στις 20 Δεκέμβρη του 1950, στο σπίτι ενός συνδέσμου-φοιτητή στη Νεάπολη Εξαρχείων (και σημερινού εκδότη), αλλά η Ασφάλεια την ανακοίνωσε δεκαπέντε μέρες αργότερα, στις 5 Γενάρη 1951. Αμέσως μόλις οι σύντροφοι του Μπελογιάννη αντιλήφθηκαν το συμβάν, δημοσιοποίησαν το όνομά του μαζί με αυτό της Ελλης Ιωαννίδου (πιάστηκε λίγο αργότερα από το Μπελογιάννη στο ίδιο σπίτι) στην εφημερίδα «Δημοκρατικός», για να τους προφυλάξουν από την «εξαφάνιση», κάτι που συνηθιζόταν εκείνα τα χρόνια από την Αστυνομία και το παρακράτος...

Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΚΗ
Η πρώτη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη και 92 ακόμη συντρόφων του άρχισε στο έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών, στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε στις 16 Νοέμβρη του ιδίου έτους. Αντιμετώπισαν την κατηγορία της παραβίασης του Α.Ν. 509, το νόμο δηλαδή με τον οποίο βγήκε και τυπικά, παράνομο το ΚΚΕ το Δεκέμβρη του 1947. Από την αρχή της δίκης ήταν φανερό σε όλους όσοι την παρακολούθησαν (συνηγόρους υπερασπίσεως, Ελληνες δημοσιογράφους, ξένους ανταποκριτές) πως επρόκειτο για μια πολιτική δίκη και πως οι κατηγορούμενοι δικάζονταν μόνο για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. «Είμαι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ -είπε στην απολογία του ο Ν. Μπελογιάννης- και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το Κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ» (3).

Το γεγονός όμως αυτό, ότι δηλαδή η δίκη ήταν ξεκάθαρα πολιτική, κατέστησε στην πράξη ανεφάρμοστη την απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου βάσει της οποίας ο Ν. Μπελογιάννης και 11 ακόμη σύντροφοί του (από τους 92) καταδικάστηκαν σε θάνατο.

Ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας στις 17 Νοεμβρίου 1951, μετά την πρώτη δίκη του Ν. Μπελογιάννη δήλωσε: «Ο Μπελογιάννης και οι μετ' αυτού καταδικασθέντες σε θάνατο από το Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών δεν πρόκειται να εκτελεστούν. Απόφασις της Κυβερνήσεως είναι, οτι δι' αδικήματα διαπραχθέντα προ της 1ης Νοεμβρίου 1951, οπότε η παρούσα Κυβέρνησις δεν ευρίσκετο εις την αρχήν, αι τυχόν επιβαλλόμεναι ποιναί δια κομμουνιστικήν δράσιν θα υπήγοντο εις την ρύθμισιν η οπο'ια είχε συμφωνηθή δι' όλας τας μέχρι τούδε επιβληθείσας και μη εκτελεσθείσας πανατικάς ποινάς» (4).

Ο ξένος παράγοντας όμως, που εκείνη την εποχή καθοδηγούσε -απροκάλυπτα- τα ελληνικά πολιτικά πράγματα, δεν επιθυμούσε την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα και τη συμφιλίωση των χθεσινών αντιπάλων του Εμφυλίου. Η Ελλάδα αποτελούσε για τους Αμερικανούς το πρώτο πεδίο εφαρμογής των ψυχροπολεμικών στρατηγικών τους, στην αντιπαράθεσή τους με τη Σοβιετική Ενωση. Ηθελαν αίμα, νέο αίμα να χωρίσει και πάλι τους Ελληνες τρία χρόνια μετά την ήττα και την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού.

ΟΙ ΑΣΥΡΜΑΤΟΙ ΚΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΙΚΗ
Ετσι οργάνωσαν μια δεύτερη δίκη για τον Ν. Μπελογιάννη και τους συντρόφους του, αυτή τη φορά στο Τακτικό Στρατοδικείο με την κατηγορία της διάπραξης του αδικήματος της κατασκοπείας σε βάρος της Ελλάδας. Για να μπορέσουν, όμως, να στήσουν αυτή τη νέα κατηγορία προχώρησαν με πομπώδη τρόπο στην αποκάλυψη των ασυρμάτων του Κόμματος στη Βίλα «Αύρα» στη Γλυφάδα και στο σπίτι του παλιού κομμουνιστή Ν. Καλούμενου στην Καλλιθέα.

Οι ασύρματοι στη Γλυφάδα και στην Καλλιθέα ανακαλύφθηκαν στις 14 και 15 Νοέμβρη του 1951, ακριβώς με το τέλος της πρώτης δίκης του Ν. Μπελογιάννη και των 92 συντρόφων του. Οι ασύρματοι ήταν γνωστοί στην Ασφάλεια από το 1949. Ομως, αντί να γίνουν συλλήψεις επιλέχθηκε να εξασφαλιστεί χαφιές στον κομματικό μηχανισμό, ούτως ώστε να μαθαίνουν οι κρατικές υπηρεσίες τις κομματικές εντολές και πληροφορίες (5). Επίσης, με «διαρροή» προς τον Τύπο από τις αστυνομικές αρχές, αποκαλυπτόταν πως το σπίτι του Ν. Καλούμενου στην Καλλιθέα -όπου ανακαλύφθηκε η δεύτερη γιάφκα ασυρμάτων- παρακολουθούνταν από πολύ καιρό πριν από την ΚΥΠ (6).

Γιατί άραγε έσπευσε η κυβέρνηση και οι αστυνομικές αρχές της εποχής, να φορτώσουν στην πλάτη του Ν. Μπελογιάννη και την κατηγορία της κατασκοπείας, αφού ήταν ήδη καταδικασμένος σε θάνατο από την πρώτη δίκη; Η απάντηση βρίσκεται στην πληροφορία, που έστειλε στην ελληνική κυβέρνηση ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ Α. Κύρου (7), και συνιστούσε να δικάζουν τους κομμουνιστές με την κατηγορία του κατασκόπου «και τούτο ανεξαρτήτως εάν η κατηγορία προέκυπτε από τα στοιχεία τα οποία είχαν υπόψη της η ασκούσα τη δίωξη αρμοδία στρατιωτική αρχήν». Ετσι επανήλθε σε ισχύ ο Α.Ν. 375/1936 περί κατασκοπείας που είχε θεσπίσει η δικτατορία Μεταξά βάσει του οποίου σύρθηκαν εκ νέου στο -τακτικό αυτή τη φορά- στρατοδικείο ο Ν. Μπελογιάννης, οι καταδικασθέντες σύντροφοί του από την πρώτη δίκη, καθώς και όσοι συνελήφθησαν στο πλαίσιο της υπόθεσης των ασυρμάτων.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΤΙΟΥ
Η δεύτερη δίκη ξεκίνησε στις 15 Φεβρουαρίου και τελείωσε την 1η Μάρτη του 1952. Ο Ν. Μπελογιάννης και άλλοι επτά σύντροφοί του (ανάμεσά τους και οι Δ. Μπότσης, Η. Αργυρόηχηςκαι Ν. Καλούμενος που αντίκρισαν μαζί του το εκτελεστικό απόσπασμα) καταδικάστηκαν σε θάνατο. Προσέφυγαν στο Συμβούλιο Χαρίτων, το οποίο συνεδρίασε το απόγευμα της Παρασκευής 28 Μάρτη 1952 και αργά τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας έβγαλε απόφαση με την οποία απέρριπτε τις αιτήσεις χάριτος των Μπελογιάννη, Αργυριάδη, Καλούμενου και Μπάτση. Την επομένη, Σάββατο 29 Μάρτη, αργά το βράδυ ο βασιλιάς Παύλος κοινοποίησε στην κυβέρνηση την απόφασή του με την οποία ενέκρινε την απόφαση του Συμβουλίου Χαρίτων. Αμέσως κινήθηκε η διαδικασία και σε λίγες ώρες, χαράματα της Κυριακής, μέρα που δεν εκτελούσαν ούτε οι Γερμανοί, οι τέσσερις αγωνιστές οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα.

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΠΛΑΣΤΗΡΑ
Σ' όλα αυτά η κυβέρνηση Πλαστήρα δεν μπορούσε να έχει άγνοια. Συνεπώς, όταν ο βασιλιάς ενέκρινε τις θανατικές καταδίκες των τεσσάρων, η κυβέρνηση Πλαστήρα έσπευσε να πραγματοποιήσει τις εκτελέσεις. Το προηγούμενο διάστημα -σε όλο τον κόσμο- επώνυμοι και ανώνυμοι, με τηλεγραφήματα, δηλώσεις, συνεντεύξεις σε εφημερίδες και ραδιόφωνα, ζητούσαν από την ελληνική κυβέρνηση να μην προχωρήσει στις εκτελέσεις. Τελικά, το έγκλημα διεπράχθη. Ετσι θέλησαν οι Αμερικάνοι, το Παλάτι και η εγχώρια αντίδραση. Για την ιστορική αλήθεια, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μέλη της κυβέρνησης Πλαστήρα αντέδρασαν στην εκτέλεση. Ομως μόνο ο υφυπουργός Τύπου κ. Ιωσήφ, παραιτήθηκε τελικά από τη θέση του, όπως είχε υποσχεθεί ότι θα πράξει σε περίπτωση εκτέλεσης του Μπελογιάννη στην τραγική μητέρα, Βασιλική Μπελογιάννη.

Το μήνυμα της Βασιλικής Μπελογιάννη«Ανθρωποι σ' ολη τη γη, η ματωμένη καρδιά μας μάνας, που οι δήμιοι ιμπεριαλιστές δολοφόνησαν άτιμα και άνανδρα το μονάκριβο παιδί της, θέλει να εκφράσει την ευγνωμοσύνη της σε εσάς, που απλώσατε τα τίμια χέρια σας για να σώσετε το παιδί μου από το εκτελεστικό απόσπασμα. Ας γίνει το αίμα του παιδιού μου σημαία της ειρήνης και της ευτυχίας των λαών σας και του λάου μας. Γι’ αυτά έζησε και μαρτύρησε. Για τα ιδανικά της ειρήνης πάλεψε και πρόσφερε ολοκαύτωμα τη ζωή του. Είθε το αίμα του, που πότισε τούτη τη σκλαβωμένη γη, να θρέψει μόνο λουλούδια της ειρήνης. Και το χαμόγελό του να γίνει δώρο στα παλικάρια όλου του κόσμου να μην κλάψουν πια άλλες μητέρες στη γη. Η σπαραγμένη από τον πόνο -μα περήφανη για το γιο της- μάνα».

Βασιλική Μπελογιάννη

Βιβλιογραφία
1. Αρχείο ΚΚΕ έγγραφο 48645.
2. Στ. Κασιμάτη: «Οι Παράνομοι», εκδόσεις ΦΙΛΙΣΤΩΡ, (σ. 177)
3. «ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ- η δίκη της Αλήθειας», εκδοτικό ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ, (σ. 87).
4. Πότης Παρασκευόπουλος, Φιλελεύθερα ανοίγματα στην Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο, (σ. 173), εκδόσεις Φυτράκης.
5. Εφημερίδα «Καθημερινή» 17/1/1951.
6. «Καθημερινή» 22/1/1951.
7. «Εστία» 12/12/1951.
8. ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ, εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ», (σ. 146-147).

ΠΟΙΗΜΑ
Σύντροφέ μου...

«Σύντροφέ μου σκοτωμένε
Που τη μνήμη σου να βάλω
Να μην ξαχνιστεί σαν ίσκιος
Να μη σβήσει σαν αχνάρι

Θα τη σπείρω στα χωράφια
να χλοϊζουν, να καρπίζουν
θα τη σπείρω και στη δάφνη
να μιλάν, να τραγουδάν»
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ