Η ομαδική εκτέλεση 101 πατριωτών στα Διαβατά τον Ιούνη του 1944, ανάμεσα τους και ένας Λαϊστινός

Του Παναγιώτη Ι. Παυλίδη (Παύλου)

 «Δημήτριος Μ. Μπάρτσας, Ο Λαϊστινός Έλληνας πατριώτης»

Ο θείος μου Δημητράκης, όπως τον αποκαλούσαν, ήταν το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά των Λαϊστινών Παναγιώτη Μπάρτσα και της Σταματίας Αντώτσιου. Γεννήθηκε το 1911 στην Λάϊστα. Με απίστευτες στερήσεις σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός (υπολοχαγός πυροβολικού) του Ελληνικού Στρατού. Διορίσθηκε υπάλληλος στην ΑΤΕ και πριν ανέβει στο «βουνό» υπηρετούσε στην ΑΤΕ Βέροιας. Αρχές Απριλίου του 1944 εγκαταλείποντας μια αξιοζήλευτη και με λαμπρές προοπτικές καριέρα, θεώρησε πατριωτικό καθήκον του, να βγει στην αντίσταση εναντίον των Γερμανών κατακτητών στο όρος Βέρμιο και μάλιστα ντυμένος με την τιμημένη στρατιωτική στολή του εφέδρου υπολοχαγού.

Γι’ αυτό και στην ληξιαρχική πράξη θανάτου του αναφέρεται ως στρατιωτικός. Ατυχώς για εκείνον και τους οικείους του η έξοδός του συνέπεσε με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών στο όρος Βέρμιο από 22.04.1944 έως 29.04.1944 με τις επωνυμίες Maigewitter (Μαγιάτικη καταιγίδα) και Falke (γεράκι), όπου ύστερα από προδοσία συνελήφθη. Στην συνέχεια οδηγήθηκε στην Γερμανική Ειδική Ασφάλεια (SD) Θεσσαλονίκης και κλείστηκε στις φοβερές φυλακές της (πρώην κλινική Βαγιάνου), όπου φυλακίζονταν οι ύποπτοι για αντίσταση και τέλος οδηγήθηκε στο ναζιστικό στρατόπεδο ομήρων προς εκτέλεση, Π. Μελά Θεσσαλονίκης. Με κατάληξη την αποφράδα εκείνη μέρα της 6 Ιουνίου 1944, να εκτελεστεί μαζί με άλλους 100 πατριώτες στο Ντουντουλάρ τα σημερινά Διαβατά Θεσσαλονίκης, όπου στην διασταύρωση της Π.Ε.Ο. Θεσσαλονίκης – Βέροιας με την οδό προς Κιλκίς, σημείο εκτελέσεώς τους, υπάρχει σχετικό μνημείο – ηρώο με μαρμάρινη στήλη αναγραφής των ονομάτων τους. Η φρικιαστική εκείνη ομαδική εκτέλεση, είχε γίνει ως αντίποινα ανταρτικών επιθέσεων.

Στο Ληξιαρχείο Θεσσαλονίκης, είναι καταγεγραμμένο ότι εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στο Ντουντουλάρ στις 6 Ιουνίου 1944, εκατόν ένα (101) άτομα. Ύστερα από αίτηση μου έλαβα αντίγραφο της ληξιαρχικής πράξης θανάτου του θείου μου, που φωτοτυπία της επισυνάπτω. Σ’ αυτή αναγράφεται ως Μπορτζές Δημήτριος και το λάθος αναγραφής είναι προφανές. Γιατί αν αντικαταστήσουμε τα φωνήεντα του επωνύμου του (α και α αντί ο και ε), προκύπτει το σωστό Μπάρτζας. Αλλά και γιατί γνωρίζουμε ότι ήταν όμηρος έγκλειστος στο Π. Μελά, ότι εκτελέσθηκε την συγκεκριμένη ημερομηνία στο Ντουντουλάρ, αλλά και γιατί όλα τα υπόλοιπα στοιχεία (τόπος γεννήσεως, έτος γεννήσεως, κατοικία και στρατιωτικός βαθμός) προσωποποιούνται – ταυτοποιούνται με τον θείο μου.

Την συγκλονιστική περιγραφή της εκτελέσεώς των 101 αγωνιστών της λευτεριάς περιγράφει ο όμηρος του Π. Μελά, Λεωνίδας Γιασημακόπουλος με αριθμό μητρώου φυλακής 4436, όπως την άφησε στο ημερολόγιο που κρατούσε. Αντιγράφω από την ιστοσελίδα «http://farosthermaikou.blogspot.gr/2014/06/1944-101.html» τα της εκτελέσεώς:

« Σύμφωνα με την εξιστόρηση του Λ.Γιασημακόπουλου, οι μελλοθάνατοι κρατούμενοι συγκεντρώθηκαν στον προαύλιο χώρο του στρατοπέδου, με τη δικαιολογία της μεταφοράς τους στην Κοζάνη. Όταν όμως αντιλήφθηκαν το τι επρόκειτο να επακολουθήσει, δείχνοντας ύψιστο πατριωτικό μεγαλείο, έστησαν χορό, τραγουδώντας το «Έχε γεια καημένε κόσμε… και οι Έλληνες δεν ζούνε δίχως την ελευθερία».

Να σημειώσω εδώ, ότι όλα τα παραπάνω (συγκέντρωση, τραγούδι και χορός) μου τα επιβεβαίωσε σήμερα, 29 Απριλίου 2015, ως αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυράς των, ο επιζών Θεόδωρος Βαλαχάς κάτοικος Θεσσαλονίκης, που τότε σε ηλικία 12 ετών ήταν ο μικρότερος όμηρος κρατούμενος στο στρατόπεδο Π. Μελάς, με τον οποίο είχα μια ενδιαφέρουσα και άκρως συγκινητική τηλεφωνική συνομιλία.

Ας παρακολουθήσουμε τις συγκλονιστικές στιγμές της εκτέλεσης, όπως τις περιέγραψε ο Γιασημακόπουλος:

« Τρίτη 6/6/1944: Ημέρα φρικτή! Ύστερα από έναν αγωνιώδη και ανήσυχον ύπνον ξύπνησα στας 4 π.μ. με την λαχτάραν να ιδώ τα παιδιά που θα φεύγουν. Σηκώθηκα λοιπόν ετοιμάσθηκα εσπευσμένως και έτρεξα στο κάτω παράθυρον παρακολουθούν και περιμένων την στιγμήν που θα περάσουν οι ταξειδιώται. Στας 5 μ.μ. ήρχισαν να κυκλοφορούν οι φύλακες, όλων όμως τα πρόσωπα είναι συνοφρυωμένα. Και δεν ομοιάζει καθόλου η κΐνησις αυτή με την κίνησιν της 1ης Απριλίου που έγινεν η αποστολή δια την Γερμανίαν, ούτε της τελευταίας. Αντιθέτως περνά η πρώτη ομάς από 13 άτομα συνοδεία δύο φυλάκων και του ατυχούς διερμηνέως Κωνστ. Παπαλεξοπούλου. Ακολουθεί η Δευτέρα ομάς από 6.

Όλοι μεταφέρουν χα πράγματά των. Παραδόξως μόλις τους αφήνουν να νιφθούν στην βρύση και τους μεταφέρουν στην άνω των γυναικείων φυλακών αίθουσαν της αποθήκης, όπου τους εγκλείουν και γίνεται η εξακρίβωσις της ταυτότητάς των. Αλλά εκεί παρίστανται και αρκετοί πεταλάδες (Σημ. Π.Π.: πεταλάδες ήταν οι Γερμανοί στρατιωτικοί χωροφύλακες). Το πράγμα πλέον γίνεται αντιληπτόν ότι δεν πρόκειται περί αποστολής αλλά αυτόχρημα περί εκτελέσεως. Στους συγκεντρωμένους περνούν ανά δυο τας χειροπέδας. Εν τω μεταξύ οι λοιποί, όσον βλέπουν την τόσον προφυλακτικήν μεταφοράν των, ενόησαν πλέον τι τους περιμένει και γιαυτό ξέσπασαν. Παραδίδουν τα πράγματά των σε γνωστούς. Αφήνουν σημειώματα και παραγγελίες δια τους δικούς των. Και μέσα στην μικρή αυλή το στρώνουν στο χορό τραγουδώντας: «Έχε γεια καημένε κόσμε… και οι Έλληνες δεν ζούνε δίχως την ελευθερίά». Όλοι νέοι, λεβεντόκορμοι, παλληκάρια με τα όλα των. Ο μικρότερος όλων, Αλέξανδρος Αθ. Βαλαβάνης, ετών 17, φωνάζει στους απομένοντες: «Έχετε θάρρος! Εκδικηθείτε μας! Κάτω οι φασίστες». Ο φοιτητής της δασολογίας Δημήτριος Μάργαρης εις τον προτείνοντα το πιστόλι του Γερμανόν δια να παύση το τραγούδι του, με περιφρόνηση του είπε: «Τι περιμένεις, τράβα. Τι σημαίνει μισή ώρα μπροστά ή πίσω. Άνανδροι, ψεύτες, δολοφόνοι. Νάστε βέβαιοι πως και η σειρά σας θα έλθει. Η Ελλάς είναι Λερναία Ύδρα και θα σας φάγει. Εμείς είμαστε 100, αλλά πίσω μας αφήνουμε εκατομμύρια και όλοι τους είναι Έλληνες εκδικητές».

Μεταφέρθησαν εν όλω 98 από το στρατόπεδόν μας και τρεις άλλοι από άλλην φυλακήν. Εν όλω 101 θύματα. Ετοποθετήθησαν σε 6 φορτηγά αυτοκίνητα δεμένοι δύο-δύο χωρίς τα πράγματά των, τα οποία έμειναν στην αποθήκην. Σωστοί ήρωες. Γενναίοι και αδάμαστοι. Πριν ξεκινήσουν, ψάλλουν τον εθνικόν ύμνον, απτόητοι στις φωνές των βαρβάρων συνοδών των…

Στας 8 π.μ.δεν υπήρχαν πλέον εν τη ζωή 101 Έλληνες και ισάριθμα σπίτια από της ώρας εκείνης επενθηφόρησαν. Η σημερινή θανατική εκτέλεσις είναι η πολυαριθμοτέρα όλων του Στρατοπέδου μας. Αλλά και η με την μεγαλυτέραν δολιότητα διενεργηθείσα. Κακούργοι οι εκτελεσταί μετεχειρίσθησαν το ψεύδος και την απάτην ως δέλεαρ και προς αποπλάνησιν και δεν αφήκαν τους μελλοθανάτους ούτε τα θρησκευτικά των καθήκοντα να κάμουν. Το ψεύδος απεκαλύφθη αυτοστιγμεί. Και ο έξω κόσμος έμαθε την φρικτήν είδησιν πριν ήδη συντελεσθεί. Η εκτέλεσις έγινε παρά το 9ον χιλιόμ. της οδού Θεσσαλονίκης-Κιλκίς και εκεί εσχηματίσθησαν οι ανοιγέντες 101 τάφοι του νέου Κατύν. Η φρίκη και η αγωνία εφώληασε πάλιν εις τις καρδιές όλων των κρατουμένων».

Και την επόμενη ημέρα Τετάρτη 7/6/1944. «Τι φρικαλέα βραδιά η αποψινή. Και οι τρεις μας απόψε μέσα στο δωμάτιον αγρυπνούμεν κοιμώμενοι και κοιμούμεθα αγρυπνούντες. Προ πάντων ο ιατρός Β. Δάμπασης, μπορεί να πει τις ότι δεν έκλεισε μάτι. Όσες φορές ξύπνησα, τον είδα καθήμενον στο κρεβάτι να κρατά με το ένα χέρι του το κεφάλι του και με το άλλο το δελτίον ταυτότητος του μακαρίτου υιού του Δημητράκη και να κλαίει συνεχώς ολοφυρόμενος. Τον πόνεσε η ψυχή μου κατάβαθα. Πολλές φορές έκλαψα τα εκατόν ένα (101) σπίτια που πένθησαν. Έκλαψα τις εκατόν μία μαννούλες που μαυροφόρεσαν. Έκλαψα την μοίρα μου και την κατάντια μου δεκατρείς μήνες τώρα της φυλακίσεως».

Τα ονόματα των εκτελεσμένων ηρώων

Τα ονόματα των εκτελεσμένων στις 6 Ιουνίου 1944 από τους Ναζί εγκληματίες στο Ντουντουλάρ – Διαβατά Θεσσαλονίκης είναι:

——————————————————————-

70. Μπορτζές Δημήτριος, ετών 33 στρατιωτικός,

——————————————————————–

Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να αναγνώσει τα ονόματα όλων των εκτελεσθέντων από την ιστοσελίδα « http://farosthermaikou.blogspot.gr/2014/06/1944-101.html», που παραπέμπει και στις πηγές της.

Πλησιάζοντας η 71η επέτειος της θυσίας τους εξιστορώ στο παραπάνω, ως συμπλήρωμα μνημόσυνου όλων των εκτελεσθέντων, αλλά κυρίως του θείου μου Δημητράκη Μπάρτσα, που πήγε σχεδόν άκλαυτος, ως νεκρός, αφού ούτε η μητέρα του ούτε η αδελφή του και μητέρα μου Χαρίκλεια Μπάρτσα – Παυλίδη έμαθαν μέχρι τον θάνατο τους την εκτέλεση του, θεωρώντας τον αγνοούμενο και αναμένοντας μάταια την επιστροφή του.

Το κείμενο του κ. Παναγιώτη Ι. Παυλίδη (Παύλου) αναδημοσιεύεται από το περιοδικό «Λαϊστινά Νέα» (τεύχος 66, έτος 2015).